Casgevy (exa-cel)
Tế bào CD34+ tự thân được chỉnh sửa bằng CRISPR-Cas9 nhằm bất hoạt gen BCL11A, từ đó giải phóng sản xuất HbF giúp ngăn kết dính hồng cầu. 29/30 bệnh nhân đạt tự do cơn đau nghiêm trọng trong 12 tháng.
FDA phê duyệt Casgevy và Lyfgenia cho bệnh hồng cầu hình liềm
Hai liệu pháp gene ex vivo dựa trên tế bào gốc tạo máu mang đến lựa chọn điều trị đột phá cho bệnh nhân hồng cầu hình liềm thể nặng, giảm đáng kể tần suất cơn đau do tắc mạch.
- Ngày 8/12/2023, FDA phê duyệt Casgevy (exa-cel) và Lyfgenia – hai liệu pháp gene đầu tiên nhắm vào tế bào gốc tạo máu để điều trị bệnh hồng cầu hình liềm.
- Casgevy sử dụng CRISPR-Cas9 chỉnh sửa tế bào CD34+ tự thân nhằm tăng biểu hiện hemoglobin dạng thai (HbF).
- Lyfgenia đưa gene betaA-T87Q thông qua vector lentivirus vào tế bào gốc của bệnh nhân để sản xuất hemoglobin biến thể ít gây kết tủa.
Đối tượng đủ điều kiện
FDA phê duyệt cho bệnh nhân tuổi vị thành niên và người lớn đáp ứng tiêu chí bệnh nặng, đảm bảo lợi ích vượt trội so với nguy cơ.
Người lớn và thanh thiếu niên từ 12 tuổi trở lên mắc bệnh hồng cầu hình liềm thể nặng, có tiền sử ít nhất hai cơn đau nghiêm trọng mỗi năm.
Bệnh nhân đủ điều kiện ghép tự thân, chấp nhận điều trị hóa chất điều kiện hóa myeloablative trước khi truyền tế bào.
Yêu cầu theo dõi hậu trị lâu dài để giám sát nguy cơ ác tính thứ phát và duy trì hiệu quả kiểm soát cơn đau.
Cơ chế và hiệu quả
Cả Casgevy và Lyfgenia đều sử dụng tế bào gốc tạo máu của chính bệnh nhân, xử lý trong phòng lab trước khi truyền trở lại để sản xuất hemoglobin khỏe mạnh.
Lyfgenia
Tế bào gốc tạo máu được nạp vector lentivirus chứa gen betaA-T87Q tạo hemoglobin chức năng. 28/32 bệnh nhân không còn cơn đau do tắc mạch nặng kéo dài trong ít nhất 6 tháng.
Lưu ý an toàn
FDA đưa ra các yêu cầu giám sát nghiêm ngặt sau điều trị nhằm phát hiện sớm nguy cơ ác tính và biến chứng liên quan điều kiện hóa.
Cả hai liệu pháp đều đi kèm cảnh báo về nguy cơ ung thư do vector hoặc chỉnh sửa gene; FDA yêu cầu theo dõi an toàn 15 năm.
Các tác dụng phụ thường thấy gồm giảm bạch cầu, tiểu cầu và biến chứng liên quan điều kiện hóa busulfan.
Lyfgenia ghi nhận một trường hợp bệnh bạch cầu tủy cấp có thể liên quan đến vector; cần đánh giá từng ca trước khi chỉ định.
Ý nghĩa rộng hơn
Những phê duyệt này tạo nền tảng để hệ sinh thái y học tái sinh phát triển, từ cơ sở vật chất sản xuất tới chính sách hỗ trợ bệnh nhân.
Mốc phê duyệt đánh dấu lần đầu công nghệ CRISPR đi vào thực hành lâm sàng chính thống tại Hoa Kỳ.
Doanh nghiệp và bệnh viện Việt Nam có thể học hỏi mô hình trung tâm tế bào gốc đạt chuẩn để chuẩn bị cho điều trị gene ex vivo.
Công tác tư vấn di truyền, theo dõi lâu dài và hỗ trợ tài chính là yếu tố then chốt để bệnh nhân tiếp cận liệu pháp mới.
Tham khảo
Thông tin dịch từ thông cáo chính thức của FDA, kèm liên kết nguồn để độc giả đối chiếu.